การที่ใครก็ตามจะสร้างความพึงพอใจให้กับใครสักคนนั้นไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะคนเรานั้นแม้แต่ตัวเราเองคิดพึงพอใจในตนเองมากน้อยเพียงใดช่วยคิดไตร่ตรองดู ที่เป็นเช่นนั้นเพราะว่าจิตของคนเราไม่นิ่ง แกว่งอยู่ตลอดเวลาไปตามสภาพของการปรุงแต่ง แม้แต่โคลงโลกนิติยังกล่าวถึงจิตใจมนุษย์ไว้อย่างน่าฟังทุกยุกทุกสมัยว่า
พระสมุทรสุดลึกล้ำ คณนา
สายดิ่งทอดมา หยั่งได้
เขาสูงวัดวา กำหนด
จิตมนุษย์นี้ไซร้ ยากแท้หยั่งถึง
ที่เป็นเช่นนี้เพราะมนุษย์เรามีจิตใจที่มีความต้องการไม่มีที่สิ้นสุดไม่มีวันเต็มเฉกเช่นทะเลไม่อิ่มในน้ำ ทางพุทธศาสนาท่านเรียกว่า ตัณหา หรือความหยาก มีอยู่ 3 ขั้น คือ
1) กามตัณหา ความต้องการในกามหรือความใคร่ต่างๆ ส่วนมากจะเป้นทางกายภาพ เช่น ต้องการมีบ้าน มีรถมีที่ดิน มีเครื่องบิน หรือแม้ยานอาวกาศ ฯลฯ
2) ภวตัณหา ความหยากมีอยากเป็น เช่นอยากมีตำแหน่งสูงๆ อยากเป็นผู้นำคน อยากให้ผู้คนเคารพนบนอบอยากเป็นเทวดา ฯลฯ
3) วิภวตัณหา ความไม่อยากมีไม่อยากเป็น ไม่อยากมีโรคภัยไข้เจ็บ ไม่อยากไปนรก ไม่อยากขึ้นสวรรค์ ไม่อยากเป็นนายใคร และไม่อยากอะไรทั้งนั้น
จากความต้องการหรือไม่ต้องการของมนุษย์ซึ่งมันเป็นตัณหาทั้งนั้น แล้วจะมีใครหน้าใหนสร้างความพึงพอใจให้กับมนุษย์ได้ มากที่สุด ได้ละท่านเอ๋ย ผมเห็นหน่วยงานต่าง ๆ แทบทั้งสิ้นแข่งขันกันสร้างความพึงพอใจให้กับผู้มาใช้บริการเพื่อให้ได้คะแนน มากที่สุด ก็ต้องยอมรับว่าถ้าเขาทำสำเร็จถือว่าเป็นหน่วยงานที่สามารถเอาชนะกิเลสของมนุษย์ได้
มนุษย์นอกจากจะมีกิเลสในตัณหาทั้งสามแล้วยังตกอยู่ในวังวนของสิ่งที่มาครอบงำมนุาย์ที่เนียกว่า โลกธรรม มีอยู่ 8 ประการคือ
1) ต้องการอะไรที่ง่ายๆ ไม่ต้องลงแรง อ้อนวอนจากสิ่งสักดิ์สิทธิืเพื่อให้ได้มาบ้าง ลงทุนนิดหน่อยเอากำไรมากที่สุด เรียกว่า ลาภ
2) จะไปทางใหนจะต้องมีคนห้อมล้อม เชื้อเชิญ ก้มกราบเคารพนบนอบหรือเรียกว่า ยศ
3) อยู่ที่ไหนขอให้เพรียบพร้อมกับสิ่งอำนวยความสะดวกให้ รถหรูคันงาม เครื่องปรับอากาศเย็นฉ่ำ สิ่งสัมผัสนุ่มๆ หรือเรียกว่า สุข
4) อยู่ที่แห่งหนตำบลใดก็มีคนที่พูดด้วยคำไพเราะ อ่อนหวาน ฟังแล้วรื่นหูดีจริง เราเรียกว่า สรรเสริญ
และในทางกลับกันมนุษย์ย่อมไม่มีความพยายามที่จะทอดทิ้งสิ่งตรงกันข้ามเหล่านี้
1) จะไปทางใหนก็มีแต่ความลำบาก ต้องทนรอคอย ไม่มีใครให้ความสนใจ สิ่งศักดิืสิทธิ์ก็ไม่ช่วยเรียกว่า เสื่อมลาภ
2) จะพบหน้าใครคนที่เคยแวดล้อมก็หนีหมด ไม่ใครสนใจ ไม่มีใครเชื้อเชิญ เสื่อมยศ
3) อะไรก็ตามที่จะเกิดขึ้นกับตนนั้นได้มาด้วยความทรมานทั้งร่างกายและจิตใจ ทุกข์
4) ถูกผู้คนดูหมิ่น นินทาว่าร้ายต่าง ๆ นานา ทั้งต่อหน้าและลับหลัง นินทา
จากวังวนของสิ่งที่ครอบงำมนุษย์ทั้ง 8 อย่างนี้ เมื่อพิจารณาแล้วมี 4 อย่างที่มนุษย์อยากได้ และอีก 4 อย่างมนูษย์ไม่อยากพบอยากเจอ เราพอจะตัดสินได้ว่า ถ้าเราทำให้มนุษย์ได้รับ โลกธรรม 4 ชนิดดี มนุษย์ต้องพึงพอใจแน่ ซึ่งสอดคล้องกับหลักทฤษฎีของนักจิตวิทยาชื่อดังอย่าง มาสโลว์ ที่ได้ตั้งทฤษฎีความต้องการของมนุษย์ไว้ 5 ขั้นคือ
1) ความต้องการทางร่างกาย 2)ความต้องการความปลอดภัย 3)ความต้องการทางสังคม 4)ความต้องการเกียรติยศชื่อเสียง 5)ความต้องการสมหวังในชีวิต
เมื่อเราเริ่มมีแนวทางสามารถสร้างความพึงพอใจให้กับมนุษย์ตามหลักโลกธรรม หรือตามหลักของมาสโลว์ได้ แต่นั้นเราก็ไม่รู้ว่า เขาจะพึงพอใจกับเราหรือเปล่า ก้ต้องย้อนไปที่โคลงที่โลกนิติว่าไว้ หรือตามหลักตัณหาของพุทธศาสนา
หลักธรรมทางพุทธศาสนาจำนวนหนึ่งที่กล่าวว่าถ้าใครก็ตามประพฤติได้ตามหลักการนี้ก็สามารถสร้างความพึงพอใจให้กับคนที่อยู่ใกล้ได้ในระดับ มาก เลยที่เดียว หลักธรรมนี้เรียกว่า ทศพิธราชธรรม หมายถึงหลักธรรมที่สร้างพึงพอใจ 10 ประการ คำว่า "ราชา" แปลว่า "พึงพอใจ" ถ้าคำว่า "มหาราชา" หรือ "มหาราช" แปลว่า "พึงพอใจมาก" ผมมีเพื่อนที่ไปศึกษาเล่าเรียนที่ประเทศอินเดียได้เล่าให้ฟังว่า ได้ไปเลี้ยงน้ำชาเพื่อนร่วมชั้นเรียนที่เป็นแขก ปรากฎว่าวันหลังพวกเพื่อนแขกได้เรียกเพื่อนผมคนนี้ว่า มหาราชะ ก้แปลว่าพึงพอใจมากนั่นเอง
หลักธรรมคือทสพิธราชธรรมนี้ประพฤติแล้วได้ผลจริงๆ และเป็นหลักการที่ดีถูกต้องตามหลักวิชาการและสามารถนำไปวิเคราะห์วิจัยได้ และถือว่าเป็นหลักธรรมาภิบาลของอารธรรมตะวันออกที่ดีมาก แต่ขาดการกล่าวถึงในเชิงวิชาการ แต่ชาวพุทธได้ถือปฏิบัติเสมอมา โดยเฉพาะผู้นำที่เป็นพระมหากษัตริย์ก็จะยึกหลักธรรม 10 ประการนี้ร่วมเป็นส่วนประกอบในการบริหารบ้านเมือง ประกอบด้วย
1) ปราถนาจะเป็นผู้ให้มากกว่าเป็นผู้รับ (ทาน)
2) เป็นผู้รู้จักการรักษากายวาจาได้เรียบร้อย(ศีล)
3) เป็นผู้มีความเสียสละเพื่อส่วนรวม(บริจาค)
4) เป็นผู้มีความซื่อตรง(อาชวะ)
5) เป็นคนสุภาพอ่อนโยนนิ่มนวล(มัทวะ)
6) เป็นกำจัดความเห็นแก่ตัว(ตะบะ)
7) ไม่มักโกรธ(อักโกธะ)
8) เป็นคนไม่เบียดเบียนคนอื่น(อวิหิงสา)
9) เป็นคนที่ความอดทนสูง(ขันติ)
10) เป็นคนที่ไม่ประพฤติผิดวิปริตแหวกแนว(อวิโรธปนะ)
ครับ หวังว่าท่านเป็นผู้สามารถสร้างความพึงพอใจให้กับตนเองและผู้ร่วมชะตาได้